سینمای دفاع مقدس

سینمای جنگ، به آن جمله از فیلم ها اطلاق می‌شود که با موضوع جنگ میان دو کشور یا گروه، به وسیله‌ی تأکید بر ظواهر جنگ‌جویان و یا اسلحه‌ی آنان به دنبال نمایش دلاوری‌ها و شجاعت‌های نیرو‌های خود و یا مظلوم‌نمایی خود و ظالم و خون‌خوار جلوه دادن دشمنان همراه است.

مخاطب شناسی معضل بزرگ سینمای دفاع مقدس:
1. فاصله گرفتن از فضای جبهه و جنگ
2. عدم استقبال اکثر بازیگران و کارگردانان سینمای
3. نداشتن فیلمنامه های جذاب
4. عدم سیاست گذاری صحیح

از جمله ویژگی‌های سینمای دفاع مقدس، تاکید بر جنبه‌های معنوی و قدسی جنگ تحمیلی است. از طرف دیگر، این سینما اکنون به نیرویی نیاز دارد تا بتواند مردم را به سینما کشانده و آن‌ها را نسبت به دیدن این فیلم ها ترغیب کند.
بنابراین در این سینما فیلم‌ها علاوه بر داشتن جنبه ی «مقدس» باید با استفاده‌ی درست از تکنیک‌های هنری و بصری به دنبال جذاب کردن این فیلم برای نسلی که هیچ خاطره و یادی از دفاع مقدس ندارد باشد. بسیاری از فیلم ها برای جذاب سازی فیلم به تکنیک‌های بصری مکرر رو آورده و از معنویت درونی فیلم غافل مانده‌اند و یا بالعکس.

دوره های سينماي دفاع مقدس:
الف. دوره ای که مقارن سالهاي وقوع جنگ
ب.دوره خاتمه جنگ و پس از آن

مشخصه هايي كه دوره دوم را از دوره اول متمايز مي سازد يكي اينست كه سياست گزاران و دست اندركاران سينماي جنگ با يافتن اصطلاحي تازه و بديع با عنوان سينماي دفاع مقدس سعي نمودند جايگزين مناسبي براي سينماي جنگ يافته و در عين حال با انتخاب اين واژه جنبه هاي آرمان گرايانه اين ژانر مطرح سينمايي را مورد تاكيد قرار دهند.
ديگر آنكه خاتمه جنگ باعث شد فيلم سازاني كه در جنگ و جبهه حضور فعال داشته اند؛ اكنون با فاصله گرفتن از جنگ مي توانستند تحولات ذهني خود و نيمه هاي پنهان جنگ را به خوبي به منصه ظهور بگذارند.اين ويژگي و مشخصه مي تواند به تدريج سينماي دفاع مقدس را به يك سينماي قابل هويت و قابل شناسايي بدل كند

ويژگي هاي منحصر به فرد سينماي دفاع مقدس:
الف :تنها ژانر سينمايي است كه نسل انقلابي و جوانان مذهبي را وارد پيكره سينما كرد و موجب پديد آمدن جريانات فكر متفاوتي در سينما شد كه تا آن زمان حضور كمرنگي داشت.
ب: باعث شد اقشاري از جامعه كه هميشه با ديد سوء ظن به سينماي ايران مي نگريستند؛ داخل سالنهاي تاريك سينما بيايند.

اما سينماي جنگ در سالهای اولیه جنگ پا گرفت و قبل از انقلاب به غیر از یکی دو نمونه که فاقد ارزش بودند تماما بعد از انقلاب پا گرفت. پيش از شروع دهه شصت هيچ فيلم جنگی نداشت. تنها فيلم هايي كه وجود دارد تصاوير خبري است از بيرون راندن دشمن از بعضي نقاط اشغالي كشور است.اولين فيلم ها "مرز" و" عبور از ميدان مين" و "كيلومتر پنج" «بازداشتگاه»، «پل آزادي و رهايي» ، به مثابه نمونه‌هايي از سينماي جنگ ساخته شدند، در واقع به همان مسائل ذكر شده مي‌پرداختند، چرا كه جنگ هنوز ادامه داشت.

نمونه‌هايي از سينماي جنگ:
اولين فيلم های تولیدی که در واقع به از بيرون راندن دشمن از بعضي نقاط اشغالي كشور مي‌پرداختند، چرا كه جنگ هنوز ادامه داشت
برزخی ها
کیلومتر پنج
بازداشتگاه
پل آزادی
رهایی
مرز
عبور از میدان مین

اما سينماي جنگ در سالهای اولیه جنگ پا گرفت و قبل از انقلاب به غیر از یکی دو نمونه که فاقد ارزش بودند تماما بعد از انقلاب پا گرفت. پيش از شروع دهه شصت هيچ فيلم جنگی نداشت. تنها فيلم هايي كه وجود دارد تصاوير خبري است از بيرون راندن دشمن از بعضي نقاط اشغالي كشور است.اولين فيلم ها "مرز" و" عبور از ميدان مين" و "كيلومتر پنج" «بازداشتگاه»، «پل آزادي و رهايي» ، به مثابه نمونه‌هايي از سينماي جنگ ساخته شدند، در واقع به همان مسائل ذكر شده مي‌پرداختند، چرا كه جنگ هنوز ادامه داشت.

تحلیلی بر سینمای دفاع مقدس
فيلم‌هايی سال‌هاي اوليه در ايجاد روحيه شهادت‌طلبي و مقاومت و نيز تهييج مردم به دفاع از آرمان‌هاي انقلاب، و روحيات و توان دفاعي تحسين‌برانگيز رزمندگان اسلام را به نمايش مي‌گذاشت. سينماي دفاع مقدس با پايان جنگ، دگرگوني محتوايي و مضموني را تجربه كرد.. فيلم‌هاي پایگاه جهنمی ، پرواز درشب و بوی پیراهن یوسف مي‌تواند از جمله فيلم‌هاي دوران سير ماهوي سينماي دفاع مقدس محسوب شود. بنابراين تفاوت اصلي سينماي جنگ با سينماي دفاع مقدس در نوع بينش فيلمساز دوره‌هاي مختلف جنگ تعبير و تاويل مي‌شود. در سال‌هاي 68 و 69 برخي از فيلم‌سازها در ادامه همان قهرمان پروري‌ها به ساخت فيلم مي‌پرداختند و برخي هم كم كم از فضاي جبهه كناره گرفته و رو به سوي تصوير شرايط حاكم بر جامعه پس از جنگ و روابط و فضاهاي متاثر از جنگ آوردند. بنابراين شرايط جامعه وگريزناپذيري سينماگران از نگاه به عوارض و تبعات جنگ، باعث شد تا اندك اندك، لحن و فضا و موقعيت فيلم‌هاي سينماي جنگ از سال 69 شكل ديگري به خود بگيرد. در دهه هفتاد نيز آثار متعددي نظير از كرخه تا راين ساخته شدكه نگاهي كاملاً متفاوت و نو به سينماي جنگ دارد. سينماي دفاع مقدس در سال‌هاي پس از جنگ نيز با پردازش تصوير ناگفته‌هاي جنگ در طول هشت سال، با اقتدار در سينماي ايران باقي ماند. فيلم‌هاي اواخر دهه هفتاد و اوايل دهه هشتاد، در برگيرنده عوارض و تبعات جنگ مي‌باشدكه در فيلم‌هايي نظير گیلانه و سنگ کاغذ قیچی به وضوح به آن پرداخته شده است.

نمونه از فیلم های دفاع مقدس:
• ديده بان، مهاجر، خاكستر سبز،وصل نيكان ،برج مينو ،آژانس شيشه اي ، روبان قرمز، ارتفاع پست ، از كرخه تا راين، بوي پيراهن يوسف، موج مرده ،به نام پدر(ابراهيم حاتمي كيا)
• حماسه مجنون ، عمليات كركوك(جمال شورجه)،
• جنگ نفت كش ها (محمدرضا بزرگ نيا)،
• هيوا، نجات يافتگان، سفر به چزابه ، قارچ سمي، بلمي به سوي ساحل، افق مزرعه پدري ، م مثل مادر (رسول ملاقلي پور)
• ليلي با من است ، شيدا (كمال تبريزي)
• پايگاه جهنمي (اكبر صادقي)
• هراس (شهريار بحراني)
• باشو غريبه كوچك (بهرام بيضايي)،
• گذرگاه (شهريار بحراني)
• عروسي خوبان (محسن مخملباف)،
• آخرين پرواز ، متولد ماه مهر ، كيميا ،دوئل (احمدرضا درويش)
• الماس بنفش(رحيم رحيمي پور)
• سجاده آتش (احمد مرادپور)
• عقابها (ساموئل خاچيكيان)
• مردي شبيه باران (سعيدسهيلي)
• اشك سرما (عزيزالله حميدنژاد)
• ديوانه از قفس پريد (احمدرضا معتمد)
• گيلانه (بني اعتماد، عبدالو
• خداحافظ رفيق (بهزادپور)

نگاهی نقادانه و مقایسه اجمالی بین سینمای هالیوود و سینمای ایران:

1-در شرايطي كه هاليوود جنگجويان خون ريز خود را در عراق به عنوان منجيان بشريت نمايش مي دهد(مانند فیلم قفسه درد the hurt locker 2009)، كارگردان محبوب ما مجید مجیدی فيلمي چون «پدر» را توليد مي كند كه نوعي محاكمه رزمندگان است براي اين كه چرا در مقابل هجوم بيگانه ايستادگي كردند.

2- در روزهايي كه سينماگران آمريكايي با مشورت و سرمايه گذاري، جانفشاني هاي سربازان خود براي مبارزه با هيولاها در افغانستان را به تصوير مي كشند(مانند فیلم شن قرمز (red sand 2008، كارگردان محترم ما محمد علی اهنگر فيلمي چون بیداری رویاها را مي سازد كه در آن درباره سلامت و صلابت رزمندگان شك و شبهه ايجاد مي شود و بازگشت رزمندگان جز پديد آوردن ناراحتي و غصه و جدايي ثمري ندارد.

3-در شرايطي كه كارگردان هاليوودي در ستايش فرماندهان خود آثاري مغاير با واقعيت را مي سازند، در سينماي ما يك فيلمساز علی عطشانی«دمكراسي توي روز روشن» را مي سازد كه باز هم تقدس شهدا را زير سئوال مي برد. به اين آثار مي توان فيلم هاي ديگري همچون «سيزده 59» را نيز اضافه كرد كه تصويري كاريكاتورگونه از قهرمانان جبهه ترسيم كرده است. فيلمي كه اسوه هاي جنگ را مشتي معتاد و مارباز و كاسب دنيا پرست و بيمار و رواني معرفي مي كند!

4- در شرايطي كه كارگردان هاليوودي در ستايش سربازان خود فیلمی همچون سرباز رایان که فیلم بسیار پرباری هست متاسفانه و یا خوشبختانه در سينماي ما فیلم هایی که این اواخر میسازند بی عیب و نقص نیست و نمی تواند به نسل امروزی که جنگ را ندیده بیان کننده جذاب و خوبی باشد . البته فیلم هایی همچون اخراجی ها (ده نمکی) و سیزده 59 (سامان سالور) هایی هم ساخته شده که با همه حسناتشان جای نقد داشته و دارد.با اینکه برخی فیلمها مثل اخراجی ها یارای مقابله با فیلم سرباز رایان را ندارد ولی توانسته در بخش عمده ای موفق عمل کند.

سید غلامحسن خاکزاد شاهاندشتی